در مسیر المپیاد زیست شناسی یکی از چالش های اولیه منابع المپیاد زیست است .
به طور پیوسته با این سه سوال اساسی دست و پنجه نرم خواهید کرد:
- چه کتاب هایی را باید بخوانم؟
- از هر کتاب چه بخش هایی را لازم است بخوانم؟
- و از هر بخشی که می خوانم چه چیزهایی را لازم است حفظ کنم / یاد بگیرم؟
پاسخ سوالاتمون
برای ارائه پاسخ جامعی به سوالات، المپیادلب اولین فایل منابع المپیاد زیست موجود در عرصه المپیاد را نوشت که تاکنون نیز کامل ترین فایل در این عرصه می باشد. خوشبختانه این فایل راهنمای خیلی از المپیادی ها از زمان انتشار تاکنون بوده است. فایل موجود در کانال تلگرام المپیادلب تا زمان انتشار این نوشته نزدیک 40 هزار بار دیده شده است.
با هم در مسیر موفقیت
خوشحالیم که مسیر موفقیت را توانسته ایم برای خیلی از المپیادی ها حداقل اندکی هموارتر کنیم:
اونموقع ها که دهم بودم و تازه با المپیاد زیست آشنا شده بودم، فقط میدونستم که باید کمپبل ها رو خوب بخونم تا بتونم توی المپیاد موفق بشم. کمپبل ها که تموم شد، کم کم با این مشکل بزرگ مواجه شدم که بعد از کمپبل باید چیا رو بخونم؟
با مقداری پرس و جو و تلاش کم کم با منابع تخصصی آشنا شدم. منابع تخصصی مثل گایتون و لنینجر رو شروع کردم به خوندن.
همینطور که پیش می‌رفتم آروم آروم با یک مشکل بزرگ مواجه شدم:
خوندن تمام مطالب این کتاب ها، وقت زیادی می‌طلبه و جدا از اون اصلا منطقی نیست :/
کج‌دار و مریز و سردرگم پیش رفتم تا اینکه متوجه شدم فایلی وجود داره به اسم ‘منابع المپیادلب’ که تمام منابع رو به صورت جزئی و مرحله به مرحله توضیح داده. این فایل در طول المپیاد منبع اصلی من برای اولویت بندی مطالعه منابع بود و خب مشکلم رو هم کاملا حل کرد:)
فایل منابع المپیاد زیست را می توانید با کلیک بر روی لینک زیر دانلود کنید. در این فایل به دو سوال اول از 3 سوالی که در ابتدای نوشته مطرح شد پاسخ داده می شود. در نوشته های دیگری که در بخش منابع المپیاد زیست مجله المپیادلب قرار دارند، نحوه مطالعه هریک از کتاب های مطرح شده در این فایل با جزئیات بیشتر جهت پاسخ به سوال سوم توضیح داده می شوند.
دانلود فایل منابع المپیاد زیست المپیادلب
تمرین حل سوال از اساسی ترین کارهایی ه که هر دانش آموز المپیادی باید انجام بده. چون در نهایت برای موفقیت تو المپیاد باید بتونین سوالات مرحله 1 و 2 و بعد دوره تابستون رو جواب بدین، و اگه فقط منابع رو بخونین ولی سوال حل نکنین، از همون مرحله اول هم به سختی رد میشین. دقت کنین حل سوال اونقدرررر مهمه که من حتی توصیه میکنم حداقل 40 درصد تایمتون رو به حل سوال اختصاص بدین. تو این پست یه لیست جامعی از منابعی که برای حل سوال تو المپیاد هست میخوام بهتون معرفی کنم. منتهی قبل از اینکه بریم سراغ منابع، اول بریم سراغ چند تا نکته کلی در مورد اصول حل سوال برای المپیاد:
نکات عمومی و سوالات رایج در مورد حل سوالات المپیاد زیست:
1- سوالات رو آزمونی و با محدودیت زمانی حل کنم، یا با زمان آزاد حل کنم و واسشون وقت بذارم؟
نظر من در مورد تمرین حل سوال برای المپیاد اینه که وقت گذاشتن و آزمونی حل نکردن بهتره. حل سوال مفید حالتیه که شما بعد اینکه سوالی رو حل کردین، اولش تو پاسخنامه فقط برین سراغ جواب نهایی یا گزینه درست، اگه جوابتون درست نبود نباید سریع برین سراغ پاسخنامه تشریحی و راه حل! بلکه مثلا فرداش هم باید دوباره تلاش کنین خودتون سوال رو حل کنین، اگه نشد بازم هفته بعد تلاش کنین، و اونقدرررر تلاش کنین تا بالاخره راه حل رو پیدا کنین! مثلا من خودم سوالاتی بود که بعد 2 سال بالاخره تونستم حلشون کنم! طی این پروسه چند تا اتفاق مهم و فوق العاده مفید رخ میده:
ایجاد مدارهای مغزی لازم برای تفکر المپیادی
بارها و بارها اشاره کردم که مغز رو هرچقدر بیشتر به چالش بکشی قوی تر و قوی تر میشه. از طرفی اون چیزی که ما اسمش رو “تفکر المپیادی” میذاریم در واقع سیناپس ها و مدارهای مغزی هستن که روند تفکر و پاسخگویی به سوالات المپیاد رو انجام میدن. حتما تجربه کردین، یا خواهین کرد، که وقتی برای اولین بار میرین سراغ سوالات مبحثی که تازه و کامل خوندینش، اصلا نمیتونین حلشون کنین! آیا دلیلش اینه که مطالب رو بلد نیستین؟ نه اصلا! دلیلش اینه که مغزتون هنوز روش های فکری لازم (همون سیناپس ها و مدارهای عصبی) برای حل سوالات رو ایجاد نکرده. اینجور وقتا آدم حس میکنه اصلا نمیدونه از کجای سوال باید شروع کنه! تفکر و تلاش طولانی برای حل سوال باعث فعالیت مدارهای عصبی مرتبطش، تقویت اونها و ایجاد مدارهای جدید میشه که این در نهایت باعث ایجاد و تقویت تفکر المپیادی و توانایی حل سوال تو شما میشه.
امتحان کردن راه های مختلف برای حل سوال
وقتی چندین بار برای حل یک سوال تلاش میکنین و چندین بار سرتون به سنگ میخوره :)، ناخودآگاه مجبور میشین راه های مختلف و ایده های مختلف رو برای حلش به کار ببرین. نتیجه این کار این میشه که کلی روند فکری متفاوت تو ذهنتون ایجاد میشه که گرچه برای اون سوال به خصوص مفید نبودن، منتهی ممکنه تو رویارویی با سوال دیگه ای مفید باشن. اینطوری انگار مغزتون چنته بزرگتری داره و با سلاح های بیشتری میتونه به جنگ سوال بره! در نتیجه عملا خلاقیت بیشتری رو میتونین در رویارویی با سوالات به خرج بدین و بهتر حلشون کنین.
حالا اگه چندین تلاش ناموفق داشتین و به نظرتون تماااامی راه هایی که میتونستین رو امتحان کردین و بازم به جواب نرسیدین، وقتشه که برین سراغ پاسخنامه.
2- خداییش یعنی حتی مرحله 1 و 2 های دوره های قبل المپیاد رو هم آزمونی حل نکنیم؟
نه! دقت کنین هدف از حل سوال “یادگیری” است نه “سنجش خود”.
آزمونی حل کردن دوره های قبلی چند تا بدی داره:
معمولا درصدی که آدم کسب میکنه خیلی بالاتر از چیزیه که میتونه تو آزمون کسب کنه، چرا؟
واضح ترین دلیلش نبود استرس و محیط آروم خونست.
دلیل نه چندان واضح، مهم تر و موذی تر 🙂 اینه: خیلی از منابعی که برای المپیاد میخونیم و سوالاتی که توی منابع غیر از دوره های قبلی المپیاد حل می کنیم (مثلا آزمون های شبیه ساز) براساس سوالاتی که تو دوره های قبلی المپیاد بودن نوشته شدن! یعنی شما طی پروسه آماده سازی برای المپیاد یه جورایی دارین انگار پاسخنامه های دوره های قبلی المپیاد رو قبل از خوندن سوالات میخونین! اینطوری وقتی میرین سراغ سوالات راحت حلشون میکنین و در نتیجه به صورت کاذبی احساس میکنین خیلی خفنین! در حالی که سر آزمونی مرحله اول و دوم خودت.ن که سوالات کاملا جدید رو برای اولین بار میبینین، باید ایده جدید واسشون بزنین و اینطوری نیست که مستقیم مبحثشون رو قبلا خونده باشین. نتیجه اینه که درصدی که از آزمونی حل کردن این دوره ها به دست میارین عملا نشانه خوبی از توانایی واقعی المپیادی شما نیست.
آزمونی حل کردن تو خونه کمکی به تقویت مهارت امتحان دادن نمیکنه!
تقویت مهارت امتحان دادن فقط و فقط با تمرین امتحان دادن اونم تو محیط استرس زا و رقابتی ممکنه. تو دنیای ورزش هم میبینین مثلا ورزشکارا وقتی میخوان برن المپیک، هر چقدر هم قبلش خودشون تمرین کرده باشن، اگه تجربه چند بار شرکت تو مسابقات بین المللی نداشته باشن عملکردشون تو المپیک خوب نمیشه. یا تو فوتبال حکمت بازی های تدارکاتی همینه! بازی کردن تو محیط تمرین هیچ شباهتی با بازی کردن در مقابل یه تیم دیگه که حاضره بمیره ولی بازی رو بهت نبازه نداره! یه نکته خوب اینه که واسه تمرین مهارت امتحان دادن نوع امتحانی که آدم میده خیلی مهم نیست. یعنی چه باشه امتحان مدرسه، چه باشه قلمچی، چه باشه امتحان کلاس زبان، و چه باشه آزمون های شبیه ساز المپیاد! هرکدوم از این ها باشه و فضای استرس زا و رقابتی با محدودیت زمانی داشته باشه تو پرورش اصلی ترین مهارت های آزمون دادن یعنی این 3 تا به شما کمک می کنن:
– کنترل استرس
– مدیریت زمان
– جلوگیری از بی دقتی
وقتی آزمونی حل میکنین اونطور که باید و شاید بهره کامل رو از سوال نمیبرین.
چون معمولا آدم تو اینجور شرایط که محدودیت زمانی واسه خودش گذاشته، بعد 5 – 10 دقیقه سعی میکنه به هر نحوی شد به یه جوابی (چه درست چه غلط) برسه. آخرشم که بعد شرکت تو یه آزمون 3 – 4 ساعته حوصله ای نمونده که بشینین سوالا رو دونه دونه و با حوصله تحلیل کنین و معمولا واسه اونایی که به جوابشون نرسیدین سریع پاسخنامه رو میخونین و ازش میگذرین، اونایی هم که درست زدین اصلا پاسخنامشون رو نمیخونین! یعنی عملا از این پروسه حل سوال، شما فقط نحوه جواب دادن به اون سوال به خصوص رو یاد میگیرین، نه اینکه مغزتون طوری پرورش پیدا کنه که به انواع مختلفی از سوالات از اون مبحث بتونه جواب بده.
3- از کی شروع کنم به حل سوال؟
از همون ابتدا و بعد خوندن کمپبل! درسته که اوایل کار دانش آدم محدوده و عملا به هیچکدوم از سوالا نمیتونه جواب بده! ولی خوندن پاسخنامه های سوالات المپیادی (چه واسه سوالایی که میتونین جواب بدین و چه واسه اونایی که نمیتونین)، یکی از مفیدترین و لازم ترین کارها برای هر دانش آموز المپیادی ه! چرا؟ برای اینکه وقتی پاسخنامه رو میخونین، دوتا اتفاق میقته:
میبینین که یک مدال طلای المپیاد زیست چطور به یک سوال المپیاد جواب میده. یعنی این پاسخنامه ها به عنوان یه الگو واسه مغزتون عمل میکنن تا طبق اون بتونه تفکر المپیادی درست رو ایجاد کنه.
متوجه میشین که از منابعی که میخونین، کجاهاش مهم هستن و کجاها مهم نیستن. مثلا خیلی از بچه هایی که سوالات المپیادی رو هنوز ندیدن، موقع خوندن منابع تخصصی مثل بیوشیمی حسابی خودشون رو درگیر حفظ کردن جزئیات ریز میکنن در حالی که وقتی بالاخره میرن سراغ سوالا میبینن این حفظیات هییییییچ فایده ای برای المپیاد نداره! یعنی اگه سوالات رو از همون اول ببینین، میفهمین وقت گذاشتن رو چه چیزهایی مفیده و رو چه چیزهایی عملا وقت تلف کردنه.
4- اگه سوالات رو زود حل کنم، نمیسوزن؟
نه! اصطلاح سوختن سوال رو کسایی به کار میبرن که اعتقاد دارن سوالات رو باید به صورت آزمونی حل کنین، واسه همین میگن سوالات رو قبلش نباید دیده باشین. منتهی همونطور که گفتم آزمونی حل کردن فایده خاصی نداره و هدف از حل سوال یادگیری روش های جدید برای رویارویی با سوالات و پرورش ذهن ه. پس نگران سوختن سوالا نباشین.
5- بیشتر منابع سوال انگلیسی هستن، منم انگلیسیسم اونقدر خوب نیست و خوندنشون زمان زیادی میبره، چیکار کنم؟
اگه پایه نهم یا پایین تر هستی، حتی اگه شده تک تک کلمه های سوالا رو هم از دیکشنری نگاه کنین، بازم باید سعی کنین این سوالا رو بخونین و حل کنبن. اولا انگلیسیتون بهتر میشه (که مطمئن باشین بلد بودن کامل انگلیسی تو زندگی آدم به مراتب مفیدتر و ارزشمندتز از طلای المپیاد ه). ثانیا، معمولا تو هر آزمون مرحله اول یا دوم، 1 یا 2 سوال کاملا انگلیسی طرح میشه. نکته مهم در مورد این سوالا اینه که معمولا خیلی خیلی آسونن، و اگه صرفا بتونین اونها رو بخونین و بفهمین خیلی راحت میتونین جواب بدین. عملا یه جورایی نمره مفت ان!
با این اوصاف اگه پایه یازدهمی هستین و تایم کمی دارین، همون منابع فارسی هم که هست کاملا کفایت میکنه، پس نگران نباشین. به عنوان حداقل ولی خوبه سعی کنین یه سری دوره مهم از المپیاد های جهانی رو حل کنین.
خب، حالا که نکات اصلی حل سوال برای المپیاد زیست رو فهمیدین، بریم مفیدترین منابع موجود برای حل سوال رو با هم بررسی کنیم.
منابع سوال برای المپیاد زیست
1. سوالات مرحله اول و دوم دوره های قبلی المپیاد زیست
اصلی ترین، مهم ترین و حیاتی ترین منبع سوال شما، سوالات دوره های قبلی المپیاد زیسته. باید سعی کنین سوالات همه دوره ها رو حل کنین، و اگه وقت زیاد داشتین (پایه دهم یا پایین تر) این سوالات رو 2 – 3 بار حل کنین!
- سوالات مرحله اول (یکی از دو مجموعه زیر کافیه. هر دو مورد گزینه های خوبی هستن، تفاوتشون اینه تو اولی سوالا بر اساس دوره المپیادشون تقسیم شدن، ولی تو دومی سوالا به صورت مبحثی چیده شدن [یعنی مثلا سوالات بیوشیمی تمامی دوره های المپیاد پشت سر هم قرار گرفتن]. به اضافه اینکه تو پاسخنامه دومی عکس های خیلی بیشتری به کار رفته که توضیحات رو بهتر و جذاب تر میکنه. – با این اوصاف احتمالا کتاب جامع برای افراد مبتدی که تازه میخوان مباحث رو یاد بگیرن بهتر باشه):
- کتاب “المپیاد های زیست شناسی ایران – مرحله اول” – انتشارات دانش پژوهان جوان – جلدهای اول، دوم و سوم (از دوره 1 تا 22 المپیاد زیست)
- “کتاب جامع المپیاد زیست – مرحله اول” – انتشارات خانه زیست شناسی – از دوره 1 تا 20 المپیاد زیست
- سوالات مرحله دوم: کتاب “المپیاد های زیست شناسی ایران – مرحله دوم” – انتشارات دانش پژوهان جوان – مجموعه 3 جلدی (از دوره 1 تا 19 المپیاد زیست) – جلد ها رو به صورت جداگانه هم میتونین سفارش بدین.
- سوالات دوره های خیلی اخیر که تو این کتاب ها نیومدن رو میتونین از این صفحه دانلود کنین.
- سوالات مرحله اول (یکی از دو مجموعه زیر کافیه. هر دو مورد گزینه های خوبی هستن، تفاوتشون اینه تو اولی سوالا بر اساس دوره المپیادشون تقسیم شدن، ولی تو دومی سوالا به صورت مبحثی چیده شدن [یعنی مثلا سوالات بیوشیمی تمامی دوره های المپیاد پشت سر هم قرار گرفتن]. به اضافه اینکه تو پاسخنامه دومی عکس های خیلی بیشتری به کار رفته که توضیحات رو بهتر و جذاب تر میکنه. – با این اوصاف احتمالا کتاب جامع برای افراد مبتدی که تازه میخوان مباحث رو یاد بگیرن بهتر باشه):
2. سوالات المپیادهای جهانی
در درجه بعدی اهمیت سوالات المپیاد های جهانی هستن، که حل کردن این ها هم به خصوص برای شما مفیده. مسئله این سوالا اینه که غیر از دو دوره به فارسی ترجمه نشدن، ولی در عوض متنشون کاملا ساده و روان ه پس از اینکه سراغشون برین نترسین. سوالات المپیاد جهانی رو میتونین از این صفحه و دوره های اخیرتر رو از این صفحه دانلود کنین.
- سوالات المپیاد حهانی زیست از سال 2013 به بعد نسبت به قبل خیلی سخت تر و خیلی شبیه تر به المپیاد زیست ایران شدن. واسه همین اولویت اول شما این دوره ها باشه. یه خبر خوب هم اینکه سوالات دوره های 2014 و 2015 به صورت ترجمه شده هم موجود هست.
- اگه زمان بیشتری دارین بد نیست المپیاد های بازه 2008 تا 2012 رو هم حل کنین.
3. سوالات سلولی و مولکولی
سوالات سلولی و مولکولی بخش اصلی سوالات “آنالیز داده” (Data handling) رو تو آزمون های المپیاد تشکیل میدن. سبک کلی این سوالات اینه که سوال یک سناریو علمی رو مطرح میکنه که طی اون محققی 2 – 3 تا آزمایش انجام داده. بعد شما باید داده های حاصل از اون آزمایش ها رو تحلیل کنین تا بتونین به سوال جواب بدین. منابعی که برای این سوالات هست:
- سوالات آخر فصل کتاب زیست شناسی سلولی مولکولی – انتشارات فاطمی – به خصوص سوالاتی که بعد از تحلیل داده ها باید ص یا غ بودن تعدادی گزاره رو تعیین کنین خیلی مفیدن. راستی میتونین پاسخنامه سوالات آخر فصل زیست شناسی سلولی امیری رو هم از اینجا دانلود کنین.
- کتاب Molecular Biology of the Cell: The Problems Book – این کتاب متاسفانه ترجمه فارسی نداره، ولی در عوض معدن سوال با کیفیته! در مورد کیفیت کتاب فقط همینو بگم که نویسندش برنده جایزه نوبل ه :). – تو هر فصل دسته بندی های متفاوتی از انواع سوالات داره، رو دسته سوالات “Data Handling”، به خصوص سوالاتی که شکل زیاد دارن (یعنی داده های زیادی برای تحلیل دارن) تمرکز کنین.
4. سوالات بیوشیمی
واسه بیوشیمی میتونین این سوالات رو حل کنین – اگه فقط یکی رو میرسین حل کنین، سوالای استرایر رو حل کنین:
- سوالات آخر فصل بیوشیمی لنینجر
- سوالات آخر فصل بیوشیمی استرایر
- سوالات آخر فصل مبانی بیوشیمی ووت – حل المسائل کتاب مبانی بیوشیمی ووت را از اینجا دانلود کنید.
- سوالات آخر فصل بیوشیمی ووت
5. سوالات ژنتیک کلاسیک
هر کتابی در زمینه ژنتیک کلاسیک مجموعه ای از سوالات داره؛ و به طور کلی تو بحث ژنتیک خوبه هر سوالی دستتون اومد رو حل کنین :). با این اوصاف یه سری منابع اختصاصی تر برای حل سوال هست که اینجا میگم:
- مفاهیم و مسایل ژنتیک – انتشارات فاطمی – به خصوص فصل های 4، 5، 13، 14 و 15 این کتاب مسایل خوبی دارن.
- سوالات آخر فصل کتاب مقدمه ای بر آنالیز ژنتیک – انتشارات حیدری (آخرین ویرایش ترجمه شده ویرایش دهم ه که برای المپیاد به اندازه کافی آپدیت هست) – به خصوص “سوالات چالش برانگیز” فصول 2 تا 6 این کتاب مفیدن – پاسخنامه سوالات آخر فصل کتاب مقدمه ای بر آنالیز ژنتیک رو از اینجا دانلود کنین (متاسفانه پاسخنامه ترجمه شده نیست). – همچنین، فایل انگلیسی این کتاب رو میتونین از اینجا دانلود کنین.
6. سوالات فیزیولوژی پزشکی
برای مبحث فیزیولوژی میتونین از این دو منبع استفاده کنین:
- مروری بر فیزیولوژی گایتون و هال – انتشارات اشراقیه – فایل انگلیسی این کتاب رو میتونین از اینجا دانلود کنین. – سوالای این کتاب سخت نیستن و آسونن، بیشتر به درد این میخورن که ببینین مباحث فیزیولوژی یادتون هستن یا نه. با این حال، سوالای محاسبه ای که تو بعضی مباحث (قلب – کلیه – ریه) داره خیلی شبیه سوالات محاسبه ای هست که از فیزیولوژی تو المپیاد طرح میشه.
- کیس ها و مسئله های فیزیولوژی – این هم از اون کتاب های با کیفیته و میرزه که هر چقدر هم خوندشن واستون سخت باشه، بازم تلاشتون رو بکنین و رو سوالاش فکر کنین، چون قشنگ سوالای فکری و مفهومی به سبک المپیاد داره.
7. آمار زیستی
8. سوالات برمبنای ریاضی در المپیاد زیست
اصلی ترین راه تقویت توانایی حل سوالات با محوریت ریاضی المپیاد زیست، تقویت توانایی پایه ریاضی ه. راحت ترین راه برای این کار هم اینه که همین ریاضی دبیرستان رو خوب یاد بگیرین و تمرین کنین. کتاب های ریاضیات جامع کنکور تجربی IQ یا IQ+ گاج یه مجموعه خوبی از سوالات ریاضی به نسبت دشوار رو به همراه درسنامه دارن که میتونین با حل سوالاش مهارت ریاضی خودتون رو تقویت کنین. دقت کنین اگه به قصد المپیاد دارین کتاب رو میخرین، لازم نیست حتما جدیییییدترین ویرایش باشه، و اینطوری میتونین یکم تو هزینه صرفه جویی کنین. در مجموع اینطور تمرین اساسی ریاضی رو به خصوص برای دانش آموزانی که از پایه های نهم و پایین تر شروع کردن توصیه میکنم.
امیدوارم با مطالب این پست خیالتون از بابت حل سوال تو مسیر المپیاد هم راحت شده باشه. بازم اگه سوالی در مورد هر کدوم از منابع داشتین، حتما تو بخش دیدگاه ها بنویسین. سریع جواب میدم.
8 اصل کلی برای مطالعه منابع المپیاد زیست
در کنار شناخت منابع لازم، نیاز هست نحوه مطالعه منابع المپیاد زیست را نیز بشناسید. پیش از آن که برای هر مبحث، نحوه مطالعه صحیح به خصوصِ آن را، بحث کنیم، تعدادی اصل کلی وجود دارند که باید اول مورد بحث قرار گیرند.
ممکن است این اصول به نظر شما گنگ و نامفهوم بیایند که کاملا طبیعی هست.
در ادامه و زمانی که مباحث و کتاب ها را می خوانید، سوالات المپیاد را حل می کنید، و همچنین در راهنمای های نحوه مطالعه منابع المپیاد زیست اختصاصی تر در وبسایت المپیادلب، تمامی این مفاهیم روشن خواهند شد:
1. در المپیاد امروز باید بیشتر فکر کنید تا حفظ!
این قانون پایه زندگی المپیادی شما است که جز در مواردی استثنا پابرجاست.
2. یکسری مباحث در المپیاد زیست به صورت کلاسیک “مفهومی” و مباحث دیگر “حفظی” طبقه بندی می شوند.
مباحث “حفظی” عبارتند از: آناتومی گیاهی، زیست شناسی جانوری، سیستماتیک و تاکسونومی. در سایر مباحث بعد مفهومی از بعد حفظی برجسته تر است. در مباحث حفظی باید تا می توانید حفظ کنید. منتهی نکته اینجا است که حفظ کردن در المپیاد به دلیل تنوع و گستردگی مطالب صرفا با تکرار مباحث برای خود امکان پذیر نیست! لازمه ی حفظ در المپیاد هم در واقع فکر کردن است! اینکه چرا و چگونه در ذیل همین مباحث حفظی توضیح داده خواهد شد.
3. این که چه مطلبی را باید حفظ کنید و چه چیزی را نه، از آشنایی با سوالات المپیاد حاصل می شود.
برای همین توصیه می کنم مطالعه منابع المپیاد زیست و حل سوالات المپیاد را از همان اوایل دوران المپیاد خود شروع کنید. درست است که در ابتدا نخواهید توانست سوالی را حل کنید (که این خوبه چون سوالا نمیسوزن 🙂 )، ولی در عوض متوجه می شوید چه چیز هایی را برای المپیاد لازم است بلد باشید. این هم یادتان باشد، در المپیاد مادامی که نتوانید سوالات المپیاد را حل کنید، هیچ اهمیتی ندارد چه مطالبی و چقدر از آن را خوانده اید.
4. به طور کلی، دانستن مکانیسم و فرایند کلی یک پدیده زیستی (از یک روند تکاملی گرفته تا یک پروسه فیزیولوژیک بدن) مهم تر از دانستن جزئیات آن و مثال های آن در طبیعت است.
این جمله قطعا به نظر خیلی گنگ می رسد اما با خواندن نحوه مطالعه مربوط به هر مبحث، روشن تر می شود.
5. مته به خشخاش نگذارید!
لازم نیست که تک تک خطوط و مطالب یک فصل را کاملِ کامل متوجه شوید تا احساس کنید آن را خوانده اید! سر اشکال های خود هم گیر نکنید؛ آن ها را صرفا جایی یادداشت کنید و بگذرید.
بعدا این اشکال ها به تدریج برطرف می شوند. با صرف زمان زیاد برروی یک مبحث کوچک (که از نظر احتمالات، احتمال آمدن سوال از آن به تنهایی پایین است)، صرفا شانس خودتان برای خواندن تعداد زیادی مطالب دیگر (که در نتیجه احتمال سوال از آن بیشتر است) را از بین می برید.
6. روی یک مبحث خاص تمرکز نکنید! مباحث المپیاد متنوع هستند که اهمیت آن ها تقریبا هم ارز است.
ممکن است فکر کنید این حرف درست نیست و تعداد سوالات از دروس مختلف متفاوت است! منتهی توجه کنید برای مباحث با سوال بیشتر، زمان بیشتری را نیز باید به خواندن منابع جهت پاسخدهی به سوالات صرف کنید. در نتیجه زمان لازم برای خواندن منابع جهت کسب توانایی پاسخ به هر سوال (بدون توجه به مبحث آن) تقریبا یکسان است. (چون این چند خط قبل گنگ ترین متنی بود که تو عمرم نوشتم، یه خلاصه ازش میگم دوباره! خلاصش اینه: میتونی 12 ساعت سیستماتیک گیاهی بخونی تا 2 تا سوال مرحله 2 جواب بدی یا میتونی 100 ساعت فیزیولوژی بخونی تا 3-4 تا سوال فیزیولوژی مرحله 2 رو جواب بدی! با این وجود تو المپیاد فیزیو به عنوان “مبحث مهم تر” شناخته میشه)
7. زمانی که مبحثی به عنوان بی اهمیت مطرح می شود (مثلا یکسری مطالب شدیدا حفظی در فصلی از کتاب بیوشیمی لنینجر) به این معنی نیست که کلا آن بخش را بپرید و نخوانید.
بهترین کار این است که یک یا دوبار آن بخش را به همراه سایر مطالب روخوانی کنید. چرا؟ 2 دلیل اصلی وجود دارد که در توضیحات مربوط به مبحث بیوشیمی بیان می شوند.
8. و در نهایت، مهم ترین نکته این است که، برای یادگیری مناسب، باید بین مباحث مختلف ارتباط برقرار کنید! یعنی چه؟
بگذارید کمی در مورد حافظه و نحوه یادگیری صحبت کنیم.
این مطالبی که در ادامه می آیند، کاملا در سطح ارتباطات بین نورون ها و در سطح مولکولی قابل مشاهده هستند ولی من به بیان کلیات قضیه اکتفا می کنم. حافظه انسان بیش از آن که یک بایگانی برای نگهداری اطلاعات مختلف به صورت طبقه بندی شده باشد، یک شبکه ای از مطالب است که در آن هر گره (مطلب) به گره های مختلفی متصل هست.
در این شبکه زمانی که یک مطلب را به یاد بیاورید، سایر مطالبی که در شبکه به آن متصل هستند نیز به یاد شما می آیند! مثلا ممکن است شما هنگام گذر از خیابان، بوی یک غذای لذیذ به مشامتان برسد.
آن گاه به یاد یک ناهاری که 12 سال پیش در خانه مادربزرگ خورده بودید بیفتید، بعد یادتان می آید که لحظاتی قبل از آن ناهار گلدان مورد علاقه مادربزرگ را حین بازی شکسته بودید ولی هنوز کسی متوجه نشده بود، بعد یادتان می آید چقدر از این دست آورد خود حس غرور داشتید! و ….
در واقع به این نوع تداعی افکار، Associative memory گفته می شود. حال این چه تاثیری بر یادگیری دارد؟
زمانی که شما مطلب جدیدی یاد می گیرید، هرچقدر بتوانید آن مطالب را به گره های بیشتری در حافظه خود متصل کنید، آن را راحت تر یاد می گیرید و در خاطر نگه می دارید. چگونه می توان این ارتباطات را برقرار کرد؟ به این موارد توجه داشته باشید:
8.1. هرچقدر دانش و اطلاعات شما بیشتر باشد (نه فقط زیست، بلکه در هر زمینه ای)، گره های بیشتری در حافظه خود خواهید داشت، در نتیجه ارتباطات بیشتری نیز می توانید برقرار کنید!
شنیدی پول پول میاره؟ دانش و اطلاعات هم اطلاعات میاره :). مثال حالت خیلی extreme از خودم!: شاید بدونید که یکی از تیره های گیاهان مخروط دار (Coniferophyta)، تیره سرو (سرویان – Cupressaceae) هست! زمانی که تو دوران المپیاد خودم سیستماتیک گیاهی می خوندم، از بین تیره-های مخروط داران اسم این تیره همون دفعه اول خیلی راحت تو ذهنم ثبت شد. چرا؟ چون می دونستم اسم درخت سرو تو انگلیسی Cypressه و این تشابه اسمی کار رو راحت می کرد.
منتهی دلیل اینکه می دونستم سرو تو انگلیسی میشه cypress خودش داستان داره! من از یه مقاله ای تو مجله The Economist در مورد کشور لبنان انگلیسی سرو رو یاد گرفته بودم! چرا؟ چون تو اون مقاله یه اشاره ضمنی به یه ویژگی پرچم لبنان شده بود! وسط پرچم لبنان یه سرو هست :). میبینین چقدر ارتباطات دور از ذهنن؟
8.2. موقعی که یک مبحث را مثلا در فیزیولوژی می خوانید، ممکن است مطالبی از بیوشیمی، زیست شناسی جانوری، و یا حتی تکامل به صورت لحظه ای به ذهن شما خطور کنند. این همان زمان هایی است که Associative memory شما قصد دارد یک ارتباط جدید بین گره های خود ایجاد کند. می توانید در این لحظه این ارتباط را در گوشه ای از کتاب یا در دفتر بنویسید و خودتان هم این ارتباط را تقویت کنید.
8.3. می توانید مطالب را به صورت مرتبط یاد بگیرید! برقراری ارتباط به دو روش کلی مقایسه و دسته بندی مطالب صورت می-گیرد.
در مقایسه شباهت ها و تفاوت ها بین سیستم ها و مکانیسم های مختلف را می یابید و در دسته بندی، به عنوان مثال متن را برای خود به شکل نمودار های درختی در آورید و حالت های مختلف یک سیستم که در متن توضیح گسترده داده شده اند، کنار هم و به صورت خلاصه جمع بندی کرده و نمایش می دهید.
مثلا مبحث عضله را در فیزیولوژی در نظر بگیرید. بیایید دو سبک به یاد نگهداشتن مطلبی یکسان در مورد جفت شدن تحریک-انقباض (Excitation-Contraction Coupling) در عضلات اسکلتی و قلبی را مقایسه کنیم. واضح است که کدام مطلب راحت تر و بهتر در ذهن شما خواهند ماند.
حالت اول:
این 2 جمله را در ذهن خود نگه دارید (اگر صرفا گایتون را بخوانید ماحصل این است):
– در عضله اسکلتی انقباض به کلسیم خارج سلولی وابسته نیست. با تحریک عصبی گیرنده DHPR فعال می شود و به تبعیت آن گیرنده RyR فعال شده و کلسیم شبکه سارکوپلاسمی خارج شده و عضله منقبض می شود.
– در عضله قلبی انقباض به کلسیم خارج سلولی وابسته هست. با تحریک عصبی گیرنده DHPR فعال می شود و به تبعیت آن گیرنده RyR فعال شده و کلسیم شبکه سارکوپلاسمی خارج شده و عضله منقبض می شود.
حالت دوم:
هم تعدادی گره (با مطالعه کتاب برن و لوی) اضافه می کنیم، هم ارتباطات ایجاد می کنیم:
در عضله اسکلتی و قلبی برخلاف عضله صاف گیرنده های DHPR (روی غشا سلولی) و RyR (روی غشای شبکه سارکوپلاسمی) ایفای نقش می کنند. تفاوت عضله اسکلتی و قلبی در این است که در عضله اسکلتی این دو گیرنده به صورت فیزیکی به هم متصل هستند و تغییر شکل گیرنده DHPR باعث تغییر شکل پروتئین RyR و آزاد شدن Ca2+های شبکه سارکوپلاسمی می شود.
در حالی که عضله قلبی تغییر شکل RyR ناشی از اتصال مکانیکی نیست، بلکه یون های کلسیم عبوری از کانال DHPR باعث تغییر شکل آن می شوند. در نتیجه، عضله قلبی برخلاف عضله اسکلتی برای انقباض خود به کلسیم خارج سلولی وابسته است.
همه مواردی که در بالا بولد شده اند، دقیقا همان ارتباطاتی هستند که بین گره ها (جملات) برقرار شده اند.