مرور درس شاید در نگاه اول یک فرایند خشک و تکراری به نظر برسد، اما در حقیقت، این یک بازی استراتژیک است برای تسلط بر مفاهیم و کسب آمادگی بیشتر برای امتحانات. تصور کن، درست مثل یک ورزشکار که روزها تمرین می‌کند تا در مسابقه‌ی بزرگ پیروز شود، ما هم باید برای امتحانات و المپیادهای علمی خود یک برنامه‌ی مرور دقیق و اصولی داشتـه باشیم. بسیاری از ما وقتی به مرور درس فکر می‌کنیم، به یاد شب‌های امتحان می‌افتیم؛ لحظاتی پر از استرس و فشار. اما آیا نمی‌توانیم این فرآیند را طوری تغییر دهیم که نه تنها اثربخش باشد، بلکه حتی جذاب و هیجان‌انگیز هم شود؟
در این مقاله، به دنبال راه‌هایی می‌گردیم که مرور درسی را نه تنها مؤثر، بلکه لذت‌بخش و نتیجه‌محور کنیم. چرا که در دنیای رقابتی امروز، تنها کسانی موفق خواهند بود که نه تنها در مرور، بلکه در هر قدمی که برای یادگیری برمی‌دارند، استراتژیک و هوشمندانه عمل کنند.
مرور چیست؟
مرور یک فرایند بازبینی، تکرار، و بررسی مجدد مطالب یا مفاهیم است که به شما کمک می‌کند تا اطلاعات را به‌طور کامل و دقیقتر درک کرده و در حافظه‌تان ثبت کنید. در زمینه‌ی درسی، مرور یکی از مهم‌ترین تکنیک‌ها برای تقویت یادگیری و افزایش توانایی حفظ مطالب است. این عمل معمولاً بعد از مطالعه‌ی اولیه یا یادگیری مطالب انجام می‌شود تا مفاهیم در ذهن تثبیت شوند و از فراموشی جلوگیری شود.
چرا مرور اهمیت دارد؟
فرآیند مرور به شما کمک می‌کند تا دانش قبلی خود را به یاد بیاورید و آن را با اطلاعات جدید ترکیب کنید. در فرآیند مرور، شما می‌توانید نقاط ضعف و ضعف‌های یادگیری خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تقویت کنید. این کار باعث می‌شود که مفاهیم به‌طور عمیق‌تری در ذهن شما جای بگیرند و در امتحانات و موقعیت‌های عملی کاربردی‌تر شوند.
نحوه درست مرور مطالب درسی
مرور مطالب درسی بخش مهمی از فرآیند یادگیری است که به تثبیت اطلاعات در حافظه و افزایش بهره‌وری در امتحانات کمک می‌کند. هرچند بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان به مرور درس به چشم یک مرحله‌ی اضافی می‌نگرند، اما این مرحله برای تسلط بیشتر بر مطالب و یادگیری عمیق‌تر ضروری است. به‌خصوص در زمینه‌هایی مانند المپیادهای علمی، مرور صحیح و مؤثر می‌تواند تفاوت بزرگی در موفقیت شما ایجاد کند.
1 – مرور فعال (Active Recall)
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مرور درس، مرور فعال است. در این روش، به جای اینکه صرفاً مطالب را دوباره بخوانید، سعی می‌کنید مطالب را از حافظه‌ی خود بازیابی کنید. این روش به‌ویژه در آمادگی برای المپیاد زیست و دیگر المپیادهای علمی که نیاز به تسلط عمیق دارند، بسیار مفید است.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- به جای نگاه کردن به یادداشت‌ها، سعی کنید در مرور درس، مطالب را از خودتان بیان کنید.
- سوالاتی از خودتان بپرسید و پاسخ دهید.
- از یادداشت‌ها یا کتاب‌ها برای چک کردن پاسخ‌های خود استفاده کنید و آن‌ها را اصلاح کنید.
- در المپیاد زیست‌شناسی، این روش به شما کمک می‌کند تا از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت انتقال پیدا کنید و مفاهیم پیچیده‌ای مانند چرخه‌های زیستی یا ساختارهای سلولی را بهتر به خاطر بسپارید.
2 – مرور توزیع‌شـده (Spaced Repetition)
یکی از بهترین روش‌ها برای یادگیری در طولانی‌مدت، مرور توزیع‌شـده یا تکرار با فواصل زمانی مشخص است. در این روش، مطالب در فواصل زمانی منظم مرور می‌شوند تا از فراموشی جلوگیری شود.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- پس از مطالعه‌ی اولیه، مطالب را پس از 1 روز، سپس 3 روز، سپس 1 هفتـه و بعد از آن 1 ماه مرور کنید.
- از اپلیکیشن‌هایی مانند Anki برای تنظیم فواصل زمانی استفاده کنید.
- این روش برای کسانی که در حال آماده شدن برای المپیاد زیست‌شناسی هستند، بسیار مفید است، زیرا این المپیاد شامل مطالب پیچیده و گسترده‌ای است که نیاز به مرور درسی مکرر دارند تا در ذهن شما تثبیت شوند.
3 – استفاده از تکنیک‌های یادداشت‌برداری
یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای مرور درس، استفاده از تکنیک‌های خاص یادداشت‌برداری است. در اینجا دو روش معروف وجود دارد که می‌تواند در یادگیری برای المپیاد زیست‌شناسی و دیگر رشتـه‌ها مؤثر باشد:
3 – 1 – یادداشت‌برداری به روش کلماتی (Cornell Method)
این روش شامل تقسیم صفحه به سه بخش است: یادداشت‌برداری، سوالات و خلاصه‌سازی. در این روش، پس از یادداشت‌برداری مطالب، سوالاتی برای مرور درسی بهتر و عمیق‌تر نوشتـه می‌شود.
3 – 2 – نقشه ذهنی (Mind Mapping)
در این روش، شما مفاهیم مختلف را به‌طور تصویری به هم پیوند می‌دهید. این کار به شما کمک می‌کند که ارتباط بین مفاهیم مختلف را بهتر درک کنید. در المپیاد زیست‌شناسی، این تکنیک می‌تواند در یادگیری روابط پیچیده بین سیستم‌های زیستی، هورمون‌ها، یا فرآیندهای متابولیک مفید باشد.
4 – مرور درسی با استفاده از مثال‌ها
برای اینکه مطالب به‌خوبی در ذهن شما تثبیت شوند، می‌توانید برای هر مفهومی مثال‌های واقعی پیدا کنید. این روش به شما کمک می‌کند تا مفاهیم علمی را به شکلی ملموس و قابل‌فهم درک کنید.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- هنگام مرور مطالب درسی، سعی کنید برای هر مفهوم یک مثال واقعی از دنیای طبیعی یا آزمایشگاه پیدا کنید.
- در صورت امکان، خودتان آزمایش‌هایی را انجام دهید یا مدل‌هایی برای درک بهتر مفاهیم بسازید.
- برای المپیاد زیست‌شناسی، این روش می‌تواند شامل بررسی دقیقتر فرایندهای طبیعی مانند فتوسنتز یا تنفس سلولی باشد و به شما این امکان را بدهد که روابط پیچیده‌تر را در دنیای واقعی مشاهده کنید.
5 – مرور گروهی (Study Group)
مرور درس به صورت گروهی یک روش عالی برای المپیاد زیست‌شناسی است که باعث می‌شود مطالب به‌طور عمیق‌تری درک شوند. در این روش، شما می‌توانید با دوستان یا همکلاسی‌هایتان به مرور مطالب بپردازید و از یکدیگر سوال بپرسید.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- یک گروه مطالعه تشکیل دهید که به موضوعات مشابه علاقه‌مند هستند.
- سوالات پیچیده‌تر را در گروه مطرح کرده و به بحث بپردازید.
- این روش به‌ویژه در آمادگی برای المپیاد زیست‌شناسی که معمولاً سوالات پیچیده و تحلیلی دارند، مفید است.
6 – مرور مطالب در زمان‌های خاص
یکی از اشتباهات رایج در مرور درسی، مرور مطالب در لحظات آخر قبل از امتحان است. بهترین کار این است که مرور مطالب را در زمان‌های مشخص و به‌طور منظم در برنامه‌ی روزانه‌تان بگنجانید.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- هر روز زمان مشخصی را به مرور مطالب اختصاص دهید.
- مطمئن شوید که مرور را به‌طور مستمر و بدون عجله انجام می‌دهید تا مفاهیم به‌خوبی در ذهن شما ثبت شوند.
- برای المپیاد زیست‌شناسی، این کار بسیار ضروری است، چرا که این نوع مسابقات شامل مباحث پیچیده‌ای مانند فیزیولوژی، ژنتیک، و زیست‌شناسی سلولی است که نیاز به تسلط بالایی دارند.
7 – استفاده از آزمون‌ها و سوالات تستی
آزمون‌ها و سوالات تستی ابزار عالی برای مرور مطالب هستند. در المپیاد زیست‌شناسی و دیگر المپیادها، حل سوالات تستی می‌تواند به شما کمک کند تا میزان تسلط خود بر مطالب را ارزیابی کرده و خود را برای سوالات مشابه آماده کنید.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- سوالات تستی مشابه به سوالات امتحانی را مرور کنید.
- می‌توانید از کتاب‌های کمک‌آموزشی یا سایت‌های آموزشی برای پیدا کردن سوالات تستی استفاده کنید.
8 – مرور درس به صورت تصویری و بصری
یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای تثبیت مطالب در ذهن، استفاده از تصاویر و نمودارها است. در المپیاد زیست‌شناسی، بسیاری از مفاهیم پیچیده مانند ساختار سلول‌ها، چرخه‌های بیوشیمیایی و فرآیندهای فیزیولوژیکی را می‌توان با استفاده از تصاویر و نمودارهای مختلف به‌خوبی درک کرد.
چطور این کار را انجام دهیم؟
- برای مفاهیم پیچیده، نمودارها یا تصاویر مربوطه را ترسیم کرده و آن‌ها را مرور کنید.
- به تصویرسازی ذهنی برای یادگیری مفاهیم پیچیده مانند آناتومی بدن انسان یا پروسه‌های ژنتیکی بپردازید.
مرور صحیح و مؤثر مطالب درسی به‌ویژه برای المپیادهای علمی مانند المپیاد زیست‌شناسی، می‌تواند نقش بزرگی در بهبود عملکرد شما ایفا کند. استفاده از روش‌های مرور فعال، مرور توزیع‌شـده، یادداشت‌برداری مؤثر، آزمون‌های تستی و مرور گروهی می‌تواند به شما کمک کند تا اطلاعات خود را به‌طور عمیق‌تری در حافظه بلندمدت ذخیره کنید و در نتیجه در امتحانات و مسابقات موفق‌تر عمل کنید.
وضعیت کلی سوالات المپیاد: تعادل بین «عمق» و «وسعت» اطلاعات
آزمون‌های المپیاد علمی، به‌ویژه در مراحل پیشرفته، عمدتاً بر تحلیل داده، درک مفاهیم، و حل مسائل محاسباتی تمرکز دارند. در بسیاری از سوالات، حل مسئله در لحظه آزمون انجام می‌شود و برخلاف آزمون‌های سنتی، دانش‌آموزان به میزان زیادی از اطلاعات حفظ‌شده قبلی وابسته نیستند. در این نوع سوالات، سه عامل اصلی تعیین‌کننده موفقیت هستند:
- توانایی ذاتی پردازش ذهن و قدرت تحلیل سریع داده‌ها
- تمرین‌های قبلی برای تقویت ذهن (همان مواردی که در دوره‌های آموزش کارکرد ذهن مطرح شده‌اند)
- آماده‌سازی در روز آزمون (شامل تغذیه مناسب، خواب کافی، مدیریت استرس و حفظ تمرکز)
به‌زودی، مقاله‌ای درباره بهترین روش‌های افزایش توان ذهنی در روز امتحان منتشر خواهد شد. برای دریافت اطلاع‌رسانی از انتشار آن، می‌توانید کانال تلگرام المپیادلب را دنبال کنید.
کاهش نقش حفظیات در المپیاد
با تغییر سبک سوالات، اهمیت نکات حفظی جزئی و اصطلاحاً “خط به خط” کاهش یافته است. سوالات حفظی، که پیش‌تر در آزمون‌های المپیاد حضور پررنگ‌تری داشتند، اکنون تنها در حیطه‌های سنتی خود (یعنی مباحثی که ذاتاً نیاز به حفظ کردن دارند) محدود شده‌اند.
اما آیا این به معنای حذف کامل اطلاعات قبلی از المپیاد است؟
خیر! بلکه سبک اطلاعاتی مورد نیاز تغییر کرده است. امروزه، وسعت اطلاعات از عمق آن مهم‌تر است. به‌جای تسلط بر جزئیات یک یا دو منبع خاص، توانایی ترکیب و ارتباط بین موضوعات مختلف اهمیت بیشتری دارد.
برای درک بهتر این موضوع، به یک سوال از مرحله دوم دوره ۲۲ المپیاد زیست‌شناسی نگاه می‌کنیم که در ادامه بررسی خواهد شد.
نمونه‌ای از سوالات مفهومی و اطلاعات‌محور در المپیاد زیست‌شناسی
یکی از نمونه سوالات مطرح‌شـده در مرحله دوم دوره ۲۲ المپیاد زیست‌شناسی در نگاه اول یک سوال مفهومی از مبحث آمار و احتمالات به نظر می‌رسد. اما نکته‌ای که در این سوال اهمیت دارد، نیاز به اطلاعات اضافی از اکولوژی و جانورشناسی برای پاسخگویی به برخی از گزینه‌هاست. در این سوال، گزاره‌های ۲ و ۵ اطلاعات‌محور هستند و برای درک و تحلیل آن‌ها باید دانش وسیعی درباره ساختارهای زیستی داشتـه باشید. مفاهیم علمی مورد نیاز برای پاسخگویی به سوال عبارتند از:
1 – مدل‌های رشد جمعیت در اکولوژی
- مدل‌های رشد جمعیت می‌توانند به دو دسته گسستـه و پیوستـه تقسیم شوند.
- در مدل‌های گسستـه، جمعیت‌ها در فواصل زمانی مشخص بررسی می‌شوند. این مدل برای گونه‌هایی که چرخه‌های تولیدمثلی منظمی دارند، مناسب است.
- این مفهوم یکی از اصول پایه‌ای اکولوژی جمعیت است و می‌توان آن را در منابعی مانند کتاب کمپبل یا سایر منابع اکولوژی یافت.
2 – سبک زندگی و چرخه زیستی در حشرات
- در بسیاری از حشرات، پس از جفت‌گیری، حشرات بالغ به سرعت می‌میرند و نسل بعدی از تخم‌ها خارج می‌شود.
- این فرآیند برعکس پستانداران است که طول عمر بیشتری دارند و دوره‌های تولیدمثلی متعددی را تجربه می‌کنند.
- این نکته در منابع درسی به‌صورت مشخص بیان نشـده، بلکه باید از طریق مطالعات جانورشناسی، تجربه و مشاهده مستندهای حیات وحش به آن پی برد.
نحوه کسب این اطلاعات و اهمیت وسعت دانش
- مدل‌های رشد جمعیت را می‌توان از کتاب‌های معتبر اکولوژی مطالعه کرد. این مفاهیم بیشتر مبتنی بر درک مدل‌های زیستی هستند و نیازی به حفظ کردن فرمول‌های پیچیـده ندارند.
- شناخت سبک زندگی حشرات ممکن است به‌طور مستقیم در کتاب‌ها ذکر نشـده باشد، اما مطالعات گسترده و مشاهده حیات وحش می‌تواند درک درستی از این مفاهیم ایجاد کند.
مهارت‌های لازم برای پاسخگویی به سوالات تحلیلی در المپیاد
این مثال نشان می‌دهد که:
- سوالات المپیاد بیشتر به درک الگوهای کلی و تحلیل مفاهیم علمی وابستـه هستند تا حفظ کردن نکات جزئی.
- اطلاعات مورد نیاز برای حل سوالات از یک کتاب خاص استخراج نمی‌شوند، بلکه باید از ترکیب اطلاعات مختلف و تجربه‌های مطالعاتی و مشاهده‌ای به پاسخ رسید.
- ذهن باید توانایی پردازش اطلاعات و ارتباط دادن بخش‌های مختلف دانش زیستی را داشتـه باشد تا بتواند به نتیجه‌گیری صحیح برسد.
در آزمون‌های المپیاد امروزی، پردازش اطلاعات و ترکیب دانش از حوزه‌های مختلف اهمیت بیشتری نسبت به حفظ کردن اطلاعات خط‌به‌خط از کتاب‌ها دارد. بنابراین، داشتن دید وسیع و توانایی استدلال علمی به شما کمک می‌کند تا به‌جای صرفاً یادگیری نکات جزئی، مفاهیم را درک کرده و به شکل استدلالی به سوالات پاسخ دهید.
تقسیم بندی مباحث مورد سوال قرار گرفتـه از نظر بار حفظیات آن ها
سوالات را می توان به 3 دسته کلی تقسیم کرد:
1- سوالات محاسبه ای (ژنتیک کلاسیک / ترکیبیات و احتمالات) و آنالیز داده خالص (مولکولی، بیوشیمی، سلولی)
در این سوالات شما نیاز به اطلاعات قبلی محدودی دارید (مثلا آشنایی با تکنیک الکتروفورز و یا کروماتوگرافی و یا توزیع های احتمال) اما سایر اطلاعات در سوال ارایه شـده است و عملا تنها کاری که هست پردازش خود سوالات است. اطلاعات مربوط به این مباحث فرار نیستند (کسی الکتروفورز را بعد از اینکه 1 بار یاد گرفت فراموش نمی کند!) و نیازی به مرور بلافاصله پیش از امتحان ندارند.
2- سوالات فیزیولوژی پزشکی، فیزیولوژی جانوری و اکولوژی، تکامل و رفتارشناسی
در این سوالات هم اطلاعات زیادی لازم دارید، هم باید سر آزمون پردازش زیادی انجام دهید. با این اوصاف برای اینکه اطلاعات در ذهن شما عموما بر پایه های منطقی هستند (یعنی حفظی صرف نیستند)، این مطالب کم تر فرار هستند.
دلیل حفظی بودن رفتارشناسی این است که در المپیاد زیست، سوالات عموما متناسب با مثال های به خصوص رفتار جانداران موجود در کتاب ها طرح می شوند و اصول کلی رفتار شناسی در نظر گرفتـه نمی شود. در این مورد در نوشتـه نحوه مطالعه کمپبل در بخش منابع المپیاد زیست در مجله المپیادلب مفصل صحبت کردم.
3- سوالات حفظی صرف
در المپیاد، سوالات حفظی صرف معمولاً در مباحث سیستماتیک، آناتومی و فیزیولوژی مطرح می‌شوند و نیاز به یادگیری دقیق و کامل دارند، اما حفظ بدون درک روندهای منطقی، باعث فراموشی سریع آن‌ها می‌شود.
1 – حوزه‌های مطرح در سوالات حفظی
سوالات حفظی در المپیاد معمولاً از سیستماتیک، آناتومی، فیزیولوژی گیاهی و جانورشناسی طرح می‌شوند. این دسته از سوالات نیاز به حفظ کردن کامل و دقیق دارند و معمولاً بر پایه‌ی استدلال یا تحلیل حل نمی‌شوند. اگر این مطالب را بدون درک روندهای تکاملی و ارتباطات منطقی یاد بگیرید، کاملاً فرار خواهند بود، زیرا ذهن شما پایه‌ی منطقی برای نگه‌داشتن آن‌ها ندارد.
2 – یادگیری سریع مطالب حفظی
خوشبختانه، یادگیری این مطالب نیاز به زمان زیادی ندارد. به عنوان مثال:
- نرم‌افزارهای آموزشی المپیادلب برای جانورشناسی، سیستماتیک، آناتومی و فیزیولوژی گیاهی در مجموع ۳۳ ساعت زمان می‌برند.
- با ترکیب این منابع و مطالعه‌ی آناتومی ماکروسکوپی گیاهان از یک کتاب مناسب، می‌توان این مطالب را در دو هفته به‌طور کامل یاد گرفت.
3 – تفاوت اهمیت وسعت و عمق اطلاعات در سوالات المپیاد
در برخی سوالات، وسعت اطلاعات از عمق آن‌ها مهم‌تر است. این موضوع در مباحث زیر دیده می‌شود:
- زیست‌شناسی سلولی و مولکولی: آشنایی با تکنیک‌های متعدد زیست‌شناسی سلولی و روش‌های دستکاری DNA مهم‌تر از دانستن جزئیات چند روش خاص است.
- رفتار و تکامل: خواندن کتاب‌های رفتارشناسی و دیدن مستندهای علمی باعث می‌شود با مثال‌های بیشتری از رفتارهای جانوران آشنا شوید و بهتر بتوانید به سوالات پاسخ دهید.
اما در برخی حوزه‌ها، هم وسعت اطلاعات و هم عمق آن‌ها مهم است:
فیزیولوژی جانوری و پزشکی: مطالعه‌ی کتاب‌های گایتون و برن توصیه می‌شود، اما علاوه بر مطالعه‌ی گسترده، باید پردازش عمیقی روی این مباحث انجام شود.
4 – نقش پردازش ذهنی در سوالات حفظی
در سوالات تحلیلی و مفهومی، پردازش اطلاعات نقش کلیدی دارد، اما در سوالات حفظی صرف شرایط متفاوت است:
- اگر مطلب را حفظ باشید، به راحتی پاسخ خواهید داد.
- اگر مطلب را حفظ نباشید، تقریباً هیچ راهی برای پاسخ به سوال ندارید.
5 – مقایسه ارزش سوالات از نظر نمره و زمان مطالعه
- سوالات دسته ۱ (مفاهیمی و تحلیلی) بیشترین تأثیر را در نمره آزمون دارند، اما یادگیری آن‌ها زمان‌بر است.
- سوالات دسته ۲ از نظر نمره بعد از دسته ۱ قرار دارند، اما یادگیری آن‌ها نسبت به دسته ۱ سریع‌تر است.
- سوالات دسته ۳ (حفظی صرف) کمترین تأثیر را در نمره دارند، اما یادگیری آن‌ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود.
در نتیجه، از نظر بازدهی زمانی، یادگیری سوالات دسته ۳ سریع‌تر از دسته ۲ و یادگیری سوالات دسته ۲ سریع‌تر از دسته ۱ است. بنابراین، در استراتژی مطالعه برای المپیاد، باید ترکیبی از وسعت، عمق، و سرعت یادگیری را در نظر گرفت.
نکاتی که هر المپیادی باید هنگام مرور رعایت کند!
حال ببینیم چه باید کرد:
1 – تعیین مباحثی که باید مرور شوند
در مورد سوالات دسته اول، اگر مطالب را یک – دوبار خوانده باشید، بعد از آن دیگر فقط نیاز به حل سوال و یاد گرفتن نکاتی که هنگام حل سوال مهم است دارید. این مباحث در برنامه ریزی شما برای مرور درس اولویت آخر را داشتـه و به حل سوالات آن ها برای fresh کردن مطالب در ذهن خود می‌توانید اکتفا کنید.
مباحث مربوط به دسته دوم و دسته سوم را حتما حتما باید مرور کنید.
2 – چینش زمانی مرور مباحث درسی
مباحث فیزیولوژی و رفتار شناسی (دسته دوم) را اول و مباحث سیستماتیک، آناتومی و فیزیولوژی گیاهی را به همراه جانورشناسی (دسته سوم) در آخر و یک هفته قبل آزمون مرور کنید. دقت کنید مرور مباحث دسته سوم حیاتی است و حتی اگر مرور دسته دوم را به پایان نرسانده اید، آن ها را باید ول کنید و دسته سوم را مرور کنید! هیچ توجیهی برای از دست دادن نمرات مفت این مباحث در مرحله 1 و 2 با توجه به راحت بودن حل سوالات آن وجود ندارد!
3 – نحوه مرور کمپبل
فصول کمپبل نیز بر اساس آنچه گفتـه شد به 3 دسته قابل تقسیم بندی هستند. در نگاه کلی می‌توانید فصول مربوط به دسته 1 را مرور نکرده، فصول مربوط به دسته 2 را به صورت کلی، و فصول مربوط به دسته 3 را خیلی دقیق مرور کنید.
با این اوصاف، بهترین روش کمی پیچیده تر از این است و بهتر است برای دانستن آن نوشتـه نحوه مطالعه کمپبل در بخش منابع المپیاد زیست در مجله المپیادلب را مطالعه کنید تا ببینید هر فصل چه اطلاعات حفظی مهم نیازمند مروری دارد. کمپبل را به هر حال باید به طور کامل “بلد” باشید.
4 – خوانـدن مطالب جدید در دوران مرور
در هنگام مرور قرار نیست فقط مطالب تکراری بخوانید. خوانـدن مطالب جدید چه از جست و جو در اینترنت و چه از کتاب هایی که هنوز نخوانده اید بسیار کار خوبی است. فقط باید به 3 چیز حواستان باشد:
- خللی به مرور مباحث دسته دوم و سوم (آن هایی که قبلا خوانده اید) وارد نشود.
- در خوانـدن مطالب جدید، مطالعه مطالب دسته سوم بهتر از دسته دوم، و دسته دوم بهتر از دسته اول است! چرا که زمانی که برای این مباحث حفظی تر می‌گذارید بازده بالایی داشتـه و احتمال زیادی دارد که در امتحان به دردتان بخورد.
- قاعده پارتو را دریابید! (نکته بعد)
5 – قاعده پارتو
ویلفردو پارتو، دانشمند ایتالیایی، در سال ۱۹۰۶ متوجه شد که ۸۰ درصد زمین‌های قابل استفاده در اختیار تنها ۲۰ درصد از جمعیت است. این الگو که به اصل ۸۰/۲۰ معروف شد، در بسیاری از جنبه‌های زندگی و کسب‌وکار نیز مشاهده می‌شود. به عنوان مثال، در ایالات متحده ۲۰ درصد از جمعیت، ۸۶ درصد از ثروت را در اختیار دارند.
الگوی توزیع نامتقارن در جوامع مختلف
- در همان ۲۰ درصد برتر، حدود ۲۰ درصد از افراد (۴ درصد کل جامعه)، ۸۰ درصد از ثروت آن گروه (۶۴ درصد کل) را در اختیار دارند.
- این روند تا گروه‌های کوچک‌تر ادامه دارد و نشان می‌دهد که تمرکز منابع و موفقیت، به‌طور نامتقارن توزیع می‌شود.
کاربرد قاعده پارتو در یادگیری و عملکرد فردی
- این اصل بیان می‌کند که ۸۰ درصد نتایج از ۲۰ درصد تلاش‌ها حاصل می‌شود.
- در مطالعه، گرفتن نمره ۲۰ از ۱۹ بسیار سخت‌تر از گرفتن نمره ۱۶ از ۱۰ است، زیرا دستیابی به نتایج اولیه آسان‌تر از رسیدن به کمال است.
چگونه از قاعده پارتو به نفع خود استفاده کنیم؟
- روی ۲۰ درصد از فعالیت‌هایی که بیشترین تأثیر را دارند، تمرکز کنید تا ۸۰ درصد نتیجه را دریافت کنید.
- از تلاش بیش از حد برای دستیابی به ۱۰۰ درصد اجتناب کنید، زیرا این هدف عملاً غیرممکن است و فقط باعث خستگی می‌شود.
قاعده پارتو نشان می‌دهد که تمرکز بر اقدامات کلیدی و حذف کارهای کم‌اثر، منجر به موفقیت بیشتر و مدیریت بهتر زمان می‌شود. به‌جای تلاش برای بی‌نقص بودن، بهتر است بر بازدهی و بهره‌وری تمرکز کنیم.
نتیجه این قاعده را می‌توانید هم در مورد حل سوال و هم در مورد مرور مباحث نیز در نظر بگیرید:
6 – قاعده پارتو در مطالعه مباحث جدید
اولا مباحثی که باید بخوانید را مطابق با دسته بندی ذکر شـده در نکته قبل اولویت بندی کنید، ثانیا هر یک از مطالب داخل هر یک از مباحث را نیز با توجه به اهمیت آن ها اولویت بندی کنید.
اهمیت فصول مختلف مباحث در بخش منابع المپیاد زیست در مجله المپیادلب قابل مشاهده هستند. در واقع تمامی نکاتی که اینجا برای مرور ذکر می‌شوند مطابق قاعده پارتو (تلاش حداقل برای نتیجه حداکثر هستند).
7 – قاعده پارتو در حل سوال
از این قاعده می‌توان نتیجه گرفتـه که در حل سوالات همراه با مرور، تنوع سوالاتی که حل می‌کنید برای شما مهم تر از این است که سوالات مبحث به خصوصی را کامل کامل بلد باشید. به عنوان مثال، در حل سوالات کینتیک آنزیمی، با حل حداکثر 4-5 سوال می‌توانید راه حل تمامی سوالات کینتیک آنزیمی المپیاد در تمامی سطوح آن را یاد بگیرید و حل سوالات بیشتر عملا اتلاف وقت است.
همچنین اگر 20 تا آزمون آزمایشی و شبیه ساز المپیاد برگزار می‌شوند، لازم نیست سوالات هر 20 تا را حل کنید! 5-6 تا هم حل کنید اثر مطلوب خود را به صورت حداکثر می‌گذارد. پس سعی کنید سوالات از مباحث متنوع حل کنید تا با بیشترین “نکته” ها روبرو شوید.
8 – نسبتی از زمان که در دوران مرور به حل سوال اختصاص می‌دهید
این نسبت بستگی به آمادگی کلی شما برای المپیاد دارد. اگر تمامی مباحث را قبلا خوانـده اید، جدا از مرور کامل مباحث دسته دوم و سوم که در بالا گفتـه شد، می‌توانید زمان خود را برای حل سوال سپری کنید. اما اگر مبحثی یا کتابی را از بیخ نخوانده اید، بهتر است زمان بیشتری را به مطالعه آن ها (مطابق با اصول ذکر شـده در نکات 5 و 6) اختصاص دهید.
9 – در هنگام مرور چه سوالاتی را حل کنید
در حل سوال، حتما حتما تمامی سوالات المپیادهای گذشتـه و پاسخنامه آن ها را مرور کنید (در واقع این از هر حل سوالی و از هر آزمون “شبیه ساز”ی مهم تر است). سیناپس هایی که در مغز شما باید فعال باشند، سیناپس هایی هستند که این اطلاعات از آن ها رد می‌شوند.
در مرحله بعد سوالات المپیادهای جهانی (از 2008 به بعد) ارزشمند هستند. البته اگر انگلیسی این سوالات برای شما مشکل زا است و زمان زیادی می‌گیرد، به دوره های اخیرتر (از 2013 به بعد) بسنده کنید.
10 – سوالات را چگونه حل کنید
در زمان مرور درس، سیستم حل سوال با حالت عادی متفاوت است: در حالت عادی توصیه می‌کنم که حتی اگر لازم باشد، 3 روز برای یک سوال وقت بگذارید و اگر باز هم به جواب نرسیدید، به جای رفتن سراغ پاسخنامه، سوال را رها کنید و ماه بعد دوباره آن را حل کنید.
دلیلش این است که این تلاش ذهنی شما و انواع راه حل هایی که برای حل سوال امتحان می‌کنید، و اطلاعاتی که به ناچار دنبال آن می‌روید (چه از کتاب ها چه از اینترنت)، نقش بسیار بسیار مهمی در تکامل ذهن شما به عنوان ذهن المپیادی دارد.
در واقع مغز شما در این زمان سیناپس های لازم برای تفکر المپیادی را تشکیل می‌دهد. با این اوصاف، در زمان مرور درسی، دیگر وقت تشکیل سیناپس نیست و به طور کلی باید سعی کنید تا می‌توانید نکته یاد بگیرید و نکاتی که بلد هستید را در ذهن خود زنده نگاه دارید.
جمع‌بندی
در نهایت، مرور درسی نه تنها یک ابزار برای یادآوری مطالب است، بلکه یک استراتژی ضروری برای تثبیت اطلاعات و آماده‌سازی ذهن برای چالش‌های بزرگ‌تر همچون امتحانات و المپیادهای علمی به شمار می‌آید. با داشتـن برنامه‌ای اصولی و دقیق برای مرور، می‌توانیم فرآیند یادگیری را کارآمدتر و مؤثرتر کنیم و از استرس‌های بی‌مورد پیش از امتحانات جلوگیری کنیم. به یاد داشتـه باشیم که هیچ چیزی تصادفی نیست، و هرچه بیشتر و بهتر برای مرور و یادگیری وقت بگذاریم، نتیجه‌ی بهتری خواهیم گرفت.
همانطور که آلبرت اینشتین (Albert Einstein) می‌گوید: «آموختن از اشتباهات یک چیز است، اما آموختن از تکرار اشتباهات چیز دیگری است. مرور هوشمندانه می‌تواند شما را از تکرار اشتباهات دور کند.»
المپیاد لب
سوالات متداول
1 – چگونه مرور درسی مؤثر داشته باشیم؟
برای یک مرور درسی مؤثر، از روش‌های علمی مانند مرور فعال، تکنیک بازیابی اطلاعات و فاصله‌گذاری زمانی استفاده کنید. خلاصه‌نویسی، استفاده از فلش‌کارت و مرور در فواصل منظم نیز می‌تواند به تثبیت اطلاعات کمک کند.
2 – بهترین زمان برای مرور درس‌ها چه موقع است؟
بهترین زمان برای مرور درسی زمانی است که هنوز اطلاعات در ذهن شما تازه هستند. روش پیشنهادی، مرور در ۲۴ ساعت اول، یک هفته بعد و سپس هر چند هفته یک‌بار است تا اطلاعات به حافظه بلندمدت منتقل شوند.
3 – چرا مرور درس‌ها قبل از آزمون مهم است؟
مرور درسی قبل از آزمون باعث تقویت حافظه، کاهش استرس و افزایش سرعت بازیابی اطلاعات می‌شود. مرور مطالب به‌صورت منظم، به شما کمک می‌کند تا در روز آزمون با اطمینان بیشتری به سوالات پاسخ دهید.