المپیاد زیست چیست؟

المپیاد چیست؟

المپیاد یک مسابقه علمی است که هر سال بین دانش آموزان دبیرستانی (دوره دوم) برگزار می گردد. این مسابقه هم اکنون در 7 رشته اصلی یعنی ریاضی، شیمی، فیزیک، نجوم، ادبی، کامپیوتر و زیست و تعدادی رشته فرعی مانند سلول های بنیادی و جغرافیا برگزار می شود. این تقسیم بندی از بابت مزایای کسب مدال در المپیاد (به خصوص معافیت از کنکور برای مدال های طلا) است که برای رشته های اصلی صدق می کند. قوانین اساسی المپیاد توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین شده و ارگان برگزار کننده این آزمون در حال حاضر باشگاه دانش پژوهان جوان می باشد. اخبار این باشگاه و به طور کلی اخبار مربوط به المپیاد را از کانال تلگرام باشگاه دانش پژوهان نیز می توانید دنبال کنید. باشگاه دانش پژوهان بخش اجرایی برگزاری المپیاد را برعهده داشته و نقشی در طرح سوالات آزمون های آن ندارد. سوالات آزمون های المپیاد توسط گروهی از اساتید دانشگاه و المپیادی های سابق که به آن ها کمیته المپیاد زیست (“کمیته” در فرهنگ المپیادی) اطلاق می گردد طرح می شوند. از نکات مهم اعضای کمیته این است که این افراد به هیچ وجه خارج از ساختار کمیته و آزمون های رسمی المپیاد ارتباطی با دانش آموزان المپیادی (در قالب تدریس، مشاوره و …) ندارند تا عدالت آموزشی حفظ گردد.

مراحل المپیاد زیست:

مرحله اول: تا پیش از سال تحصیلی 1403-1404، هر سال آزمون مرحله ی اول المپیاد در اوایل بهمن ماه برگزار می گردید. اما از این سال تحصیلی، برای کاهش تداخل المپیاد با امتحانات نهایی، تایم برگزاری به آذر ماه تغییر کرد. تعداد شرکت کنندگان در رشته های مختلف متفاوت می باشد و از میان این شرکت کنندگان حدود 1000 نفر به مرحله ی بعدی المپیاد راه پیدا می کنند. ثبت نام این آزمون تا پیش از سال تحصیلی 1403-1404 در اوایل دی صورت می گرفت، اما در این سال تحصیلی احتمالا در آبان ماه صورت بگیرد. اطلاع رسانی شروع ثبت نام در المپیاد معمولا از طرف مدارس به دانش آموزان و همچنین در کانال های المپیادلب در شبکه های اجتماعی (تلگرام و اینستاگرام) صورت می گردد. آزمون مرحله ی اول المپیاد زیست در سال های اخیر دارای سوالات تستی 5 گزینه ای و چند سوال پاسخ کوتاه (سوالات محاسباتی که تنها جواب آخر وارد پاسخ نامه می گردد) بوده است.

مرحله دوم: قبول شدگان مرحله ی اول المپیاد تا پیش از سال تحصیلی 1403-1404، هفته آخر اسفند یا هفته اول فروردین اعلام شده و این افراد می توانستند در مرحله ی دوم المپیاد که اوایل اردیبهشت برگزار می گردید شرکت کنند. اما از این سال تحصیلی زمان برگزاری آزمون مرحله دوم به اسفند ماه منتقل شد و انتظار می رود که اعلام نتایج قبول شدگان آزمون مرحله 1 اواخر دی ماه صورت گیرد. آزمون مرحله دوم المپیاد زیست پس از تغییرات زیادی در طول دوره های برگزاری، به نظر می رسد که به ساختار پایداری رسیده باشد چرا که به المپیاد جهانی زیست بسیار نزدیک شده است. این آزمون اکنون دارای دو دسته سوال می باشد:

• سوالاتی که هر کدام 5 گزاره دارند و دانش آموز باید ( ص ) یا ( غ ) بودن آن ها را بر اساس اطلاعات خود و سوال تعیین کند.
• سوالات محاسبه ای که دانش آموز جواب آخر خود را در پاسخ نامه مشخص می کند. (سوالات پاسخ کوتاه)

تصحیح پاسخ نامه ها نیز در هر دو مرحله با دستگاه صورت می پذیرد.

دوره تابستان (دوره 40): تا پیش از سال تحصیلی 1403-1404، اواخر خرداد یا اوایل تیر، برگزیدگان مرحله ی دوم المپیاد اعلام می شدند. از آن جا که تعداد قبول شدگان در هر رشته معمولا حدود 40 نفر است؛ در فرهنگ المپیادی به دوره تابستان، ”دوره 40” هم گفته می شود. برگزیدگان مرحله ی دوم از اوایل تابستان (عموما) در محل برگزاری دوره جمع می شوند و حدود 1 ماه و نیم تا 2 ماه از تابستان خود را در آن جا صرف می کنند. البته زمان شروع و مدت دوره 40 در طول سالیان تحت تاثیر عوامل بسیار متنوعی، مانند ماه مبارک رمضان، عدم مشخص بودن محل برگزاری دوره تا لحظه آخر و … بسیار متغیر بوده است.

نحوه ی برگزاری دوره 40 المپیاد های مختلف کمی با هم متفاوت است. به عنوان مثال، المپیادکامپیوتر یک ارزشیابی اولیه برای انتخاب 40 نفر از میان حدود 80 نفر برگزیده مرحله ی 2 دارد؛ و یا بخشی از دوره ریاضی به صورت غیر حضوری برگزار می گردد. به دنبال شیوع کورونا در سال 1399 نیز، تمامی دوره ها به صورت مجازی برگزار شدند و بخش عملی المپیاد زیست (آزمایشگاه) برای مدتی از دوره های تابستان این رشته حذف شد. ارزشیابی در دوره ی زیست بر پایه مهارت های تئوری (60%) و عملی آزمایشگاه (40%) صورت می گیرد. البته این درصد ها در طول دوره ها تغییراتی داشته اند، مثلا در دوره 16 آزمایشگاه 32 % نمره نهایی را تشکیل می داد، ولی به احتمال زیاد این وضعیت هم چنان باقی بماند. در بخش اول دوره، کلاس های آموزشی تئوری توسط اساتید دانشگاه و مدال آوران سال های گذشته المپیاد و آزمایشگاه های آموزشی توسط مدال آوران قبلی برگزار می شوند. امتحانات نهایی دوره ی زیست معمولا در مجموع حدود یک هفته طول می کشد. به دلیل کثرت تعداد دروس در دوره ی زیست، دانش آموزان هر روز 2 یا 3 درس را آزمون می دهند. هم چنین آزمایشگاه در 2 روز و هر روز 4 بخش (اصطلاحا تسک task) برگزار می گردد. البته این ساختار هر سال تغییر می کند و عموما توسط فردی به نام “مسئول دوره” تعیین می شود. مسئول دوره یکی از مدال آوران قبلی است که مسئولیت برنامه ریزی دوره و هماهنگی های آن را در ارتباط با کمیته المپیاد زیست برعهده می گیرد. در نهایت از میان شرکت کنندگان دوره 8 نفر طلا، 15 – 12 نفر نقره و بقیه برنز می شوند. البته اگر نمره ی فردی بسیار پایین باشد مدالی دریافت نکرده و صرفا لوح تقدیر (در فرهنگ المپیادی به آن “دیپلم” می گویند) دریافت می کند که این اتفاق نادر است.

دوره 8: 8 نفری که موفق به کسب مدال طلا گشتند، از کنکور معاف شده و بخش عمده سال آخر دبیرستان خود را در باشگاه دانش پژوهان جوان می گذرانند. برای 8 نفر کلاس های تئوری و به خصوص آزمایشگاه جهت آماده سازی برای المپیاد جهانی زیست برگزار می گردد. در پایان این دوره آزمون های تئوری و آزمایشگاه برگزار می شود و از میان 8 نفر، 4 نفر به عنوان تیم زیست جمهوری اسلامی ایران برگزیده می شوند.

دوره تیم (دوره 4): برگزیدگان دوباره یک دوره آماده سازی نسبتا کوتاه با تمرکز بر آزمایشگاه می گذرانند.

المپیاد جهانی زیست (IBO): این آزمون اواخر تیر برگزار می شود و حدود 70 کشور در آن شرکت می کنند. بر اساس قوانین (IBO)، به 10 % اول شرکت کنندگان مدال طلا اعطا می شود. توزیع بقیه ی مدال ها و سایر مطالب مربوط به این المپیاد را نیز می توانید از صفحه زیر بخوانید:

IBO Rules and Guidelines

در المپیاد جهانی، بخش های تئوری و عملی هر یک حدود 50 % نمره نهایی را تشکیل می دهند. طی 23 دوره برگزاری المپیاد زیست در ایران 10 نفر موفق به کسب مدال طلا در این مسابقات شده اند.