اگر می خواهید المپیاد را به تازگی شروع کنید، احتمالا سوالات زیادی در مورد این مسیر ذهن شما را مشغول کرده است. در این صفحه تلاش می شود به چند سوال اساسی و رایج جواب داده شود!
– المپیاد چیست؟
– مراحل المپیاد زیست چیست؟
– شرکت در المپیاد چه مزایایی دارد؟
– هدف دانش آموزان از المپیادی شدن چیست؟
– لازمه موفقیت در مسیر المپیاد چه چیزهایی هستند؟
المپیاد یک مسابقه علمی است که هر سال بین دانش آموزان دبیرستانی برگزار می گردد . این مسابقه هم اکنون در ۸ رشته ریاضی، شیمی، فیزیک، نجوم، سلول های بنیادی، ادبی، کامپیوتر و زیست برگزار می شود . ارگان برگزار کننده این آزمون در حال حاضر باشگاه دانش پژوهان جوان به عنوان زیر مجموعه ای از مرکز ملی استعداد های درخشان و دانش پژوهان جوان می باشد. همچنین، در سال های اخیر برگزاری دوره تابستان المپیاد با هم کاری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی و در محل این دانشگاه صورت گرفته است.
مرحله اول: هر سال در اواخر بهمن و یا اوایل اسفند آزمون مرحله ی اول المپیاد برگزار می گردد. تعداد شرکت کنندگان در رشته های مختلف متفاوت می باشد و از میان این شرکت کنندگان حدود ۱۰۰۰ نفر به مرحله ی بعدی المپیاد راه پیدا می کنند . آزمون مرحله ی اول المپیاد زیست در سال های اخیر دارای سوالات تستی ۵ گزینه ای و چند سوال تشریحی (که تنها جواب آخر وارد پاسخ نامه می گردد) بوده است.
مرحله دوم: قبول شدگان مرحله ی اول المپیاد هفته آخر اسفند یا هفته اول فروردین اعلام شده و این افراد می توانند در مرحله ی دوم المپیاد که اوایل اردیبهشت برگزار می گردد شرکت کنند. آزمون مرحله دوم المپیاد زیست پس از تغییرات زیادی در طول دوره های برگزاری، به نظر می رسد که به ساختار پایداری رسیده باشد چرا که به المپیاد جهانی زیست بسیار نزدیک شده است. این آزمون اکنون دارای دو دسته سوال می باشد:
تصحیح پاسخ نامه ها نیز با دستگاه صورت می پذیرد.
دوره تابستان (دوره ۴۰): اواخر خرداد یا اوایل تیر، برگزیدگان مرحله ی دوم المپیاد اعلام می شوند. از آن جا که تعداد قبول شدگان در هر رشته معمولا حدود ۴۰ نفر است؛ در فرهنگ المپیادی به دوره تابستان، ” دوره ۴۰ ” هم گفته می شود. برگزیدگان مرحله ی دوم از اوایل تابستان در محل برگزاری دوره جمع می شوند و حدود ۱ ماه و نیم تا ۲ ماه از تابستان خود را در آن جا صرف می کنند.
نحوه ی برگزاری دوره ۴۰ المپیاد های مختلف کمی با هم متفاوت است (به عنوان مثال، المپیادکامپیوتر دارای یک ارزش یابی اولیه برای انتخاب ۴۰ نفر از میان حدود ۸۰ نفر برگزیده مرحله ی ۲ دارد؛ و یا بخشی از دوره ریاضی به صورت غیر حضوری برگزار می گردد.) ارزش یابی در دوره ی زیست بر پایه مهارت های تئوری (۶۰%) و عملی (۴۰%) صورت می گیرد. البته این درصد ها در طول دوره ها تغییراتی داشته اند (مثلا در دوره ۱۶ آزمایشگاه ۳۲ % نمره نهایی را تشکیل می داد) ولی به احتمال زیاد این وضعیت هم چنان باقی بماند. در بخش اول دوره، کلاس های آموزشی تئوری توسط اساتید دانشگاه و مدال آوران سال های گذشته المپیاد و آزمایشگاه های آموزشی توسط مدال آوران قبلی برگزار می شوند. امتحانات نهایی دوره ی زیست معمولا در مجموع حدود یک هفته طول می کشد. به دلیل کثرت تعداد دروس در دوره ی زیست، دانش آموزان هر روز ۲ یا ۳ درس را آزمون می دهند. هم چنین آزمایشگاه در ۲ روز و هر روز ۴ بخش (اصطلاحا تسک task) برگزار می گردد. در نهایت از میان شرکت کنندگان دوره ۸ نفر طلا، ۱۵ – ۱۲ نفر نقره و بقیه برنز می شوند. البته اگر نمره ی فردی بسیار پایین باشد مدالی دریافت نکرده و صرفا لوح تقدیر دریافت می کند که این اتفاق بسیار بسیار نادر است.
دوره ۸: ۸ نفری که موفق به کسب مدال طلا گشتند، از کنکور معاف شده و بخش عمده سال آخر دبیرستان خود را در باشگاه دانش پژوهان جوان می گذرانند. برای ۸ نفر کلاس های تئوری و به خصوص آزمایشگاه جهت آماده سازی برای المپیاد جهانی زیست برگزار می گردد. در پایان این دوره آزمون های تئوری و آزمایشگاه برگزار می شود و از میان ۸ نفر، ۴ نفر به عنوان تیم زیست جمهوری اسلامی ایران برگزیده می شوند.
دوره تیم ( دوره ۴): برگزیدگان دوباره یک دوره آماده سازی نسبتا کوتاه با تمرکز بر آزمایشگاه می گذرانند.
المپیاد جهانی زیست (IBO) اواخر تیر برگزار می شود و حدود ۷۰ کشور در آن شرکت می کنند. بر اساس قوانین (IBO)، به ۱۰ % اول شرکت کنندگان مدال طلا اعطا می شود. توزیع بقیه ی مدال ها را نیز می توانید از فایل زیر (ص ۱۷) بخوانید:
در المپیاد جهانی، بخش های تئوری و عملی هر یک حدود ۵۰ % نمره نهایی را تشکیل می دهند. طی ۲۱ دوره برگزاری المپیاد زیست در ایران ۱۰ نفر موفق به کسب مدال طلا در این مسابقات شده اند.
برگزیدگان المپیاد از مزایای مختلفی بهره می برند که اصلی ترین آن ها عبارت است از دو مورد:
۱- مدال های طلای کشوری از کنکور معاف می شوند؛ طلا های زیست می توانند در حوزه ی علوم تجربی تحصیلات خود را در دانشگاه ادامه دهند.
۲- مدال های نقره و برنز از سهمیه ی ۲۰% در کنکور بهره می برند. این به معنی این است که اگر فردی ترازی معادل با ۸۰% تراز آخرین فرد قبول شده از رشته ای در دانشگاه X را به دست آورد، او نیز می تواند در آن رشته در آن دانشگاه ثبت نام کند.
۳ – ۲ مزیت بالا اختصاصی المپیاد هستند. مزایای بعدی حاصل تسهیلات بنیاد ملی نخبگان هستند که این موارد را می توانید از فایل زیر و هم چنین وب سایت bmn.ir بخوانید. شایان ذکر است که به دست آوردن مدال به معنای بهره وری از تسهیلات بنیاد تا آخر عمر نیست! بلکه فرد باید در دانشگاه همچنان عملکرد بسیار خوبی داشته باشد.
بیشتر افرادی که به این صفحه آمده اند عمده مطالبی که گفته شد را می دانند. حال می روم سر اصل مطلب. چرا یک فرد باید المپیاد بخواند؟!
در طول مدتی که با المپیاد و افراد المپیادی سر و کار داشتم، انگیزه های مختلفی برای شرکت در المپیاد شنیدم که بعضی از آن ها را این جا می نویسم:
و بعضی هم کمی بیشتر به تمایل خود به شرکت کردن در المپیاد فکر کرده اند و انگیزه های عمیق تری ارائه می دهند:
و . . . .
بعضی هم اهداف بلند مدت خود را در نظر دارند که رایج ترین آن ها ادامه تحصیل در خارج از کشور است.
می خواهم کمی در مورد این اهداف صحبت کنم.
دسته اول اهداف: هر کسی وارد المپیاد می شود باید بداند که مسیر بسیار بسیار سخت تری نسبت به کنکور را برای ورود به دانشگاه انتخاب کرده است. این سختی از چند جانب است:
۱- منابع و کتبی که برای المپیاد مطالعه می شوند در سطح دانشگاه هستند و خیلی از دانش آموزان در فهم حداقل بخش هایی از این کتاب ها دچار مشکل می شوند.
۲- از بین حدود ۴۰۰۰۰ نفر شرکت کننده المپیاد زیست فقط به ۸ نفر مدال طلا اعطا شود که این ۸ نفر از باهوش ترین و با پشتکار ترین افراد کشورند. فرض کنید که هدف شما ورود به پزشکی تهران است. از راه المپیاد باید جزو ۸ نفر اول شوید ولی از راه کنکور جزو ۱۰۰ نفر اول کشور!
(شاید بگویید شرکت کنندگان کنکور خیلی بیشتر است، ولی فکر کنم مشخص است که چه در کنکور و چه در المپیاد رقابت بر سر رتبه های خوب بین گروه نسبتا کوچکی صورت می گیرد.)
۳- المپیاد زیست دارای بخش عملی و آزمایشگاه هم هست. بیشتر مدارس کشور به ویژه در شهرستان ها آزمایشگاه های مجهزی نداشته و یا اگر هم دارند، این آزمایشگاه ها بلا استفاده مانده اند. حتی اگر دانش آموز به آزمایشگاه دسترسی داشته باشد، معمولا کسی نیست که کار های آزمایشگاهی را به دانش آموزان آموزش دهد.
۴- از نظر استعداد های درخشان در دانشگاه، مقایسه بین مدال های المپیاد و رتبه های کنکور را می توان در فایل زیر ببینید:
(این فایل مربوط به نحوه ی برخورداری از سهمیه استعداد های درخشان در آزمون تخصص (دستیاری) است. به امتیاز های داخل جدول در صفحه ۵ توجه کنید.)
۵- رقابت، به ویژه در مراحل نهایی المپیاد بسیار بسیار شدید است. این موضوع در مورد کنکور هم صدق می کند. تفاوت این جا است که در دوره ی تابستان شما باید در عرض مدت کوتاهی، (هم زمان با کلاس های زیاد) و در آن جو رقابتی و پر استرس، مطالبی سطح بالا که عمدتا اولین بار است به گوشتان می خورد را یاد بگیرید و در امتحان های پایانی شرکت کنید.
دسته سوم اهداف (رفتن به خارج از کشور):
زمانی که من خواستم المپیاد را شروع کنم (و حتی الان) می گفتند که طلا های جهانی را بهترین دانشگاه های آمریکا بورسیه می کنند !!! منتها اصلا و ابدا این گونه نیست و کسی دنبال شما راه نمی افتد! البته شکی نیست که داشتن یک چنین مقامی می تواند خیلی به شما کمک کند، ولی نه شرط لازم است و نه حجت. بحث این که شروط پذیرش در دانشگاه های واقعا خوب امریکا (از مقطع لیسانس) چه هست، در این متن نمی گنجد ولی خیلی خلاصه بخواهم بگویم:
۱- انگلیسی خیلی خیلی خوب
۲- چند جانبه بودن (هیچ کس در دانشگاه های برتر فردی که صرفا درس خوانده و مدال جهانی به دست آورده است را دوست ندارد. مقام های ورزشی، کار های خیریه، کار های هنری، و . . . . امتیاز های خیلی بزرگی هستند.)
۳- معدل خوب و دستاوردهای علمی مناسب (رتبه برتر کنکور هم قطعا محسوب می شود!)
۴- توانایی نوشتن عالی در پروسه پذیرش گیری، شما چندین essay باید بنویسید که در آن ها باید بتوانید خودتان را معرفی کرده و خاص! بودن خودتان را به رخ دانشگاه بکشید.
و . . . . کلی موارد دیگر.
و البته مهم تر از همه این ها این است که واقعا فکر کنید اصلا چرا می خواهید خارج از کشور بروید! فاکتور های خیلی خیلی زیادی مانند فاکتور های مذهبی، خانواده علمی، مالی، پیش رفت، خدمت به وطن و … ( خیلی خیلی زیاد !!) در این موضوع دخیلند که خیلی از افراد را مجاب به ماندن در ایران (با وجود امکان رفتن) می کند. برای هر کس این فاکتورها اهمیت های مختلفی دارند. پس در وهله اول سعی کنید خودتان را خوب خوب بشناسید تا بتوانید تصمیم گیری کنید.
و در نهایت دسته ی دوم :
فکر می کنم تا این جا رسانده باشم که اهداف دسته ی اول و سوم خیلی دلایل خوبی برای شرکت در المپیاد نیستند! آن چه که واقعا المپیاد را از سایر راه های ورود به دانشگاه متمایز می کند، دسته ی دوم اهداف است. المپیادی ها همیشه (حتی در دانشگاه) متفاوت اند و گروه های دوستی شان عمدتا از افراد المپیادی تشکیل یافته است. افرادی هستند که ریسک کردن را دوست دارند و رقابت و چالش آن ها را به وجد می آورد. دقت کنید که این به این معنی نیست که چنین ویژگی هایی در بقیه نیست. مطمئن باشید رتبه های تک رقمی کنکور هم انسان های معمولی نیستند و واقعا نخبه هستند. ولی در مجموع المپیادی ها یک سری تفاوت هایی دارند که باعث می شود در دانشگاه هم معمولا با دید متفاوتی (چه از جانب اساتید چه از جانب دانشجویان) نگاه شوند (که این نگاه هم جنبه ی مثبت و هم جنبه ی منفی دارد)
منتها بحث مهم تر از این که “چرا المپیاد بخوانم؟” این است که “آیا می توانم در المپیاد موفق شویم؟”
شما از دو لحاظ باید توانایی خود را بسنجید.
۱- توانایی تحلیلی و فکری (باهوش بودن).
۲- ویژگی های شخصیتی (المپیادی بودن).
چگونه توانایی تحلیلی و فکری خود را ارزیابی کنید؟
۱- در این زمینه تجربه یاریگر شما است. نکته اول این که اگر اعضای خانواده یا پدر و مادر معتقد بر باهوش بودن شما باشند دلیل بر باهوشی نیست! این موضوع را تنها در رقابت با هم سن و سالان خود می توانید متوجه شوید. در ادامه به یک سری مواردی که شما می توانید خود را با آن بسنجید اشاره می کنم:
نکته ی مهم این که خیلی ها این موارد را تجربه نکرده اند و هم چنین کم نیستند کسانی که در المپیاد نتیجه گرفتند ولی عملکرد آن ها در مدرسه خوب نبوده است. با این وجود خودتان می توانید یک مقایسه ای بین خودتان و بقیه انجام دهید. این که شما نتیجه امتحانی که برای آن مطالعه نکردید را در نظر بگیرید مقایسه درستی نیست. اما اگر دیدید که برای این که ۲۰ بگیرید فقط لازم است ۲ ساعت مطالعه کنید در حالی که بقیه به ۵ – ۴ ساعت وقت نیاز دارند، و همچنین این تجربه تکرار شده باشد، می توانید احتمال دهید که استعداد خوبی در آن درس و مبحث دارید.
۲ – ویژگی های شخصیتی از نظر من مهم تر هستند. باید ببینید که آیا فردی هستید که به رقابت علاقه داشته باشد؟ روحیه ی رقابت طلبی یعنی این که وجود رقابت و فشار و استرس ناشی از آن باعث بهتر شدن عملکرد شما و نه تضعیف شما گردد. ببینید که چقدر در مدیریت استرس موفق هستید؟ خیلی افراد هستند که با وجود بهتر بودن دانسته ها و توانایی تحلیلی، نمی توانند از این موارد در استرس امتحان استفاده کنند و در نتیجه در مرحله ۲ ها و امتحانات دوره با بی دقتی ها از موفقیت باز می مانند. از طرفی کم نیستند افرادی که به تعبیر خودشان بی خیال هستند و سهل انگاری (و حتی گاهی اعتماد به نفس بیش از حد) آن ها را در امتحان دچار مشکل می کند. استرس در المپیاد فاکتور بسیار مهمی است که مخصوصا در دانش آموز شهرستانی می تواند بیشتر باشد . جاهایی که المپیاد کم تر جا افتاده است، دانش آموز علاوه بر تحمل استرس خود رقابت (المپیاد)، باید استرس طعنه ها و سیاه نمایی های دیگران که ممتد او را از المپیاد باز داشته و احتمال موفقیت او را صفر در نظر می گیرند تحمل کند. او باید با وجود این استرس، بتواند هم چنان اراده خود را حفظ کرده، با تمرکز مطالعه کند، و در نهایت در امتحان به خوبی نتیجه بگیرد.
خوب امتحان دادن از خصلت های دیگری است که شما باید در خود ببینید. افرادی هستند که در امتحان بیشتر از خوانده هایشان نتیجه می گیرند در حالی که بر عکس این نیز برای بعضی ها صدق می کند. شما باید بتوانید از استرس زمان امتحان استفاده کرده و آن را به ابزاری برای حل بهتر سوالات تبدیل کنید. همچنین، مهارت خوب امتحان دادن تنها با امتحان دادن تقویت می شود. خیلی از المپیادی ها از مدرسه غافل شده و مدت های مدیدی هیچ امتحانی نمی دهند. این موضوع باعث می شود آن ها شرایط موثر بر نتیجه خوب امتحانشان را ندانند. می پرسید این شرایط چه هستند؟
عوامل زیادی قبل از امتحان و حین امتحان بر نتیجه شما می توانند موثر باشند. این که قبل از امتحان چه صبحانه ای بخورید، شب قبل از امتحان چقدر بخوابید، روز قبل از امتحان درس بخوانید یا نخوانید، روز قبل امتحان به آهنگ گوش بدهید یا ندهید، روز قبل از امتحان فیلم ببینید یا نبینید و . . . . همگی می توانند تاثیر خود را بگذارند که البته این تاثیر برای هرکس متفاوت است.
عواملی که در حین امتحان می توانند موثر باشند:
احساس گرما یا سرما، نحوه ی تغذیه ( مثلا یک تغذیه ی سنگین در وسط امتحان بهتر است یا خوردن تغذیه های کوچک در دفعات بیش تر؟) و . . . . شاید بگویید آیا واقعا لازم است در این حد جزیی بدانیم؟! بله!! واجب است و این تنها درصورتی میسر می شود که زیاد امتحان بدهید.
ختم کلام ای که شما باید خوب فکر کنید از المپیاد چه می خواهید، آیا آن چه که می خواهید را می توانید به دست آورید و اگر که تصمیم گرفتید المپیاد بخوانید، بدانید که ویژگی های لازم را چگونه پرورش دهید. همچنین به این فکر کنید که اگر در المپیاد به آن چیزی که می خواهید نرسید، می توانید از راهی دیگر (مثلا با کنکور در عرض ۱ یا ۲ سال) به آن برسید؟
آیا از مدتی که صرف المپیاد خواندن کردید پشیمان خواهی بود یا این که به تمام توانایی هایی که در دوران المپیادی بودن به دست آورید با افتخار نگاه خواهید کرد؟
الان حتما می گویید که بعد از این متن مگر چیزی در المپیاد هم برای به دست آوردن هست؟! قطعا هست! شما به عنوان دانش آموز المپیادی خیلی ریسک پذیرتر می شوید، یک مسیر خودشناسی را طی می کنید (که متاسفانه سیستم آموزشی کشورمان در این زمینه هیچ کمکی به دانش آموزان نمی کند)، تا حدی با علاقه واقعی خود آشنا می شود، دید و ذهنتان بازتر شده و افق هایی که به آن می اندیشید دور تر و گسترده تر می شوند. المپیاد یک چالش است و هرکس واقعا تصمیم قاطع بگیرد و به اندازه ی تصمیم خود تلاش و پشتکار نشان دهد، حتی اگر به نتیجه مطلوب خود نرسد، توانایی هایی به دست می آورد و شخصیتش به گونه ای رشد می کند که او را در رویارویی با چالش های بعدی زندگی – که بسیار بسیار سخت تر از المپیاد یا کنکور هستند – آماده تر می کند. تلاشی که دانش آموز المپیادی هر روز برای بهبود فردی انجام می دهد روحیه ی پیشرفت را در او ایجاد می کند و تلاشی که برای شناخت نقاط قوت و ضعف خود و تلاشی که برای تقویت نقاط قوت و بهبود نقاط ضعف خود انجام می دهد همگی او را به حدی از خود شناسی و خود باوری می رسانند که در انتخاب مسیر زندگی اش او را بسیار کمک خواهد کرد. مواردی که در این بحث گفته شد به خاطر این نیست که شما المپیاد نخوانید! بلکه به خاطر این است که آگاهانه المپیاد بخوانید و اگر روزی خدای نکرده نتیجه ی مطلوب را به دست نیاوردید، حداقل از دو چیز پشیمان نباشید:
۱- که قبل از ورود به المپیاد با عقل فکر نکردید و راه های مختلف را مقایسه نکردید.
۲- تمام تلاشتان را ، تمام کار هایی که می توانستید انجام دهید تا بهتر شوید را نکردید.
